مجله خبری تشریفات

مسجد اول‌ دارنده‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ فراوانی‌ بوده‌ كه‌ تشریفات ترحیم مشهد تنوع‌ و تفاوتهایی‌ در طرح‌ و پرداخت‌ بخشهای‌ متعدد‌ آن‌ به‌دیده‌ می خورد.
تزیینات‌ گچی بازمانده‌ از آن‌ عصر‌، بر روی‌ قوسهای دالان‌ ورودی‌ جنوب‌ غربی‌ و گوشواره‌های‌ ستونهای‌ مانده از مقصوره‌ بر دو ردیف‌ در گوشۀ جنوب‌ غربی‌ و شمال‌ غربی‌، ستونهای‌ تراس‌ شمالی‌ و ازارۀ دیوار شبستان‌ شمال‌ شرقی‌ به دست آمده‌ میباشد‌.
كتیبه‌ای‌ در نیم‌طبقۀ شبستان‌ جنوب غربی چشم‌ میگردد كه‌ احتمالاً متأخرتر از سایر گچ‌بری هاست‌.
مقایسۀ این كتیبه‌ از حیث حروف و نوار دکوری‌ آن‌ نشانه‌ می دهد كه‌ با كتیبۀ محراب‌ مسجد جامع‌ نایین‌ حدوداً یكسان‌ میباشد.
در راز در ورودی‌ و نمای‌ ستونچه‌های‌ برِ ایوان شبستان‌ غربی مسجد جامع اردستان و ردیف چراغدان‌ دالان‌ غربی‌ تزیینات آجری‌ مسجد اول‌ چشم‌ میگردد.
بیشتر تزیینات دورۀ سلجوقی‌ مسجد جامع اردستان در باطن‌ شبستان‌، پایین گنبد متمركز میباشد و گنبدخانه‌ به‌ اعتنا‌ طرحهای‌ مكتب‌ اصفهان‌ را دنبال‌ می‌كند، ازجمله‌ در تحت چشمه‌ طاقهای‌ متفاوت و منطقۀ جابجایی‌ گنبد از ۴گوش به‌ ۱۸ گوش

عناصرتزیینی به‌كارگرفته‌ گردیده‌، مشتمل بر‌ تزیینات‌ هندسی‌ و گیاهی‌ میباشد‌. به این‌ترتیب كه‌ اصل‌ اجتناب‌ناپذیر تزیینات‌ آجری‌ نقشهای‌ هندسی‌ میباشد كه‌ از تغییر تحول در نحوۀ چیدن‌ آجرها پدید میاید، همچون آجرچینی سطح ها‌ برجستۀ ذیل گنبد دو فایل‌ كه‌ بخشهای‌ گوناگون‌ را از یكدیگر مستقل می‌كند و یا این که سطح های‌ منحنی‌ پایین فیلپوشها و سكنجها را می‌پوشاند
از همگی‌ چشمگیرتر آجركاری‌ دقیق‌ گنبد تركین‌ زیرین‌ میباشد‌ كه‌ با پوششی‌ از رنگهای‌ براق‌ ارغوانی‌، زردرنگ و آبی‌رنگ‌ با نقشهای‌ لوزی‌، دلیلی‌ بر ادامۀ طرز‌آجركاری‌ در طی‌ سده‌هاست‌.
از دیگرسو موادتشکیل دهنده اساسی‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ را خط و شكلهای‌ گیاهی تشكیل میدهد، مانند تزیینات‌ به‌هم‌بغرنج‌ و درهم‌ بافته‌ای‌ كه در متن‌ كتیبۀ لبۀ زیرین‌ منطقۀ انتقالی‌ گنبد به‌دیده‌ می خورد.
از تمامی‌ معمول‌خیس تزیینات‌ اسلیمی‌ میباشد‌ كه‌ در محرابهای‌ سه‌گانۀ مسجد به‌كار گرفته‌ گردیده‌ میباشد‌ و با شاخ‌ و برگ‌ خویش، برجستگی ویژه‌ای از نازکی و زیبایی را نشانه میدهد.
این اسلیمی ها شالوده تقارنی‌ مشخص و معلوم داشته‌، و با برگهای‌ تكراری‌ توسعه و گسترش‌ یافته‌، و به‌ این‌ترتیب حركت در عمق‌ را اخلاق‌ كرده‌اند. بیشتر این‌ شكلهای‌ گیاهی‌ خویش طرحهای‌ هندسی‌ شکاف‌دار بسیار دقیق‌ را در بردارند.

با تمرکز به پژوهش های انجام شده روی تغییرات مسجد جامع در تشریفات ترحیم مشهد حین های متعدد، می قدرت شیوه پیشرفت بنا را این چنین اظهار کرد:

۱. مسجد جامع اردستان درابتدا به صورت شبستانی ستون دار در یک طبقه و با پلانی نامنظم ساخته شد.

2- اولین گسترش افقی و عمودی مسجد جامع اردستان با ایجاد کرد گنبدخانه در جبهه جنوبی شکل داده می باشد

3- بعد با ساخت تراس جنوبی، ارتفاع این قسمت از سایر قسمتها بلندتر شد همچنین در این مرحله با ساخت بناهای اهالی گنبدخانه ، باز گسترش پلان در جهت قبله صورت گرفته است.

۴- آنگاه با ساخت ایوان شمالی، این جبهه نیز دارای ارتقاء ارتفاع شد ولیکن، پلان مسجد گسترشی فارغ محدوده مسجد اولیه نداشت .

۵-در مرحله آن‌گاه، در جهت شرقی مسجد، پلان و ارتفاع هر دو توسعه و گسترش یافتند.

۶-در آخرین مرحله گسترش، جبهه غربی مسجد جامع‌ اردستان‌ در پلان، در همان محدوده مسجد کهن باقی ماند و با ایجاد کرد ایوان، فقط ازلحاظ ارتفاع افزایش یافت.

براساس حفاری های انجام گرفته، سابق ترین عنصر معماری در بقایای مسجد جامع اردستان ، بخش هایی از دیوار خشتی هست که احتمالاً متعلق به بنایی از اواخر مجال ساسانی یا اوایل معماری اسلامی می باشد. تفحص های انجام شده روی روند ایجاد کرد مسجد و گذر از نقشه آل بویه به نقشه فرصت سلجوقی و پس از آن ، نماد از این دارد که معماران سلجوقی خود را موظف به رعایت قوانینی نانوشته می دانسته اند.

این چنین که در پیشرفت مسجد جامع اردستان از همان اساس و محدوده جرزهای آل بویه به کارگیری کرده و با این کار، از به هم ریختن نماهای داخلی پرهیز کرده اند.

مقبره متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) در جنوب تشریفات ترحیم مشهد و در بالاترین نقطه روستای رودک رودبار قصران در ۲۰ کیلومتری فشم, در دامنه حوزه‌ کوهستانی واقع گردیده‌است. عمر نخستین بنای بقاع متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) به قرن پنجم و ششم هجری برمی شود. حرم متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) در فهرست اثر ها تاریخی فرهنگی به جا مانده فرهنگی به تصویب رسیده میباشد . در مجاورت بقاع متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) اطاقهایی برای اسکان زائرین تنظیم گردیده‌است.رودک یا این که رودبارَک از روستاهای دهستان رودبار قصران نصیب رودبار قصران شهرستان شمیران استان طهران کشور‌ایران میباشد. عموم رودک تات‌گویش می باشند.امامزاده محمد باقر (ع) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) میباشد. بنای فعلی و تازه ساز مقبره به مساحت ۱۵۰ متر مربع در فضایی به حجم ۵۰۰ متر مربع قراردارد.این مقبره دارنده گنبدی میباشد مخروطی صورت و شیروانی که پوششی از ورق سپید داراست. مقبره در سالهای اخیر بازسازی گردیده و ضریحی مطلا در آن نصب شد‌ه‌است.

بنای امامزاده مشتمل بر دو بخش است : بنای بقعه اساسی و اطاقهای جانبی
در بدنه فرنگی و غربی بقاع امامزاده سنگ بزرگی به اندازه ۵/۳×۴ متر و به صورت نامنظم وجود داراست که گفته می‌شود درسالیان به دور… از کوه غربی امامزاده سقوط کرده و در بدنه سازه فرو رفته میباشد و مخلوط امامزاده را تغییر و تحول داده و بعد از آن مبادرت به دیوارچینی سنگی وسیعی در بدنه کوه کرده اند و آنگاه بنای امامزاده را در حالت اتفاق افتاده تجدید بنا کرده و سامان داده اند.
در سمت راست دری که از اطاق دایره صورت به درون مقبره اساسی خط مش می‌یابد ، کتیبه ای به بعدها ۱۱۲×۳۹ سانتیمتر از سنگ مرمر بسیار بهتر وجود دارااست که در درون دیوار نصب گردیده و روی آن با خط نستعلیق در ۲۵ بیت مدح و ثنای مالک امامزاده و سال تاسیس بنای آنرا حک کرده اند . متن ابیات حک گردیده به تفصیل تحت میباشد:
این ضریح چه کسی است که از چرخ رفیعتر میباشد
خاک درش ز قدر آسمان ها مامور میباشد
دیده ستاره از پی نظاره درش
زیرا دیده ساکنین زمین سوی اختر میباشد
این نوحه کز برای طوافش به صبح و شام
سرگشته آفتاب درین چرخ اخضر میباشد
این حرم کز برای سجود درش همیشه
خم گشته ماه و قد چرخ چنبر میباشد
این مدفن محمد باقر که از شرف
گویی که می‌باشد خلدش در چاه منظر میباشد
باقر که از سود محمود احمد میباشد
باقر که از سلاله مسعود جعفر میباشد
یکباره نخل طور حرف اظهار کرد و از صریر
با زیران درش رو کلیه سخنور میباشد
لطف خداش دربرگیرنده آن قدر و نیت میباشد
ظل اش بی حد بدین امام و این بر میباشد
فتحعلی شه آنکه ز آیه‌ها کردگار
هر آیتی ز بخشش بر او مقرر میباشد
فتحعلی شه آنکه سپهرش بر آستان
سی سال پیش رفت که نگهبان این در میباشد
شاهنشهی که تیغش یاجوج فتنه را
در شیوه آئین و دیانت حایل سکندر میباشد *
زیرا پشت بر سریر رو یهدی دولتست*
زیرا روی بر مصاف نماید پشت لشکر میباشد
آنجا که قابل انعطاف اوست تمامی پر نمک جنت میباشد
آنجا که رزم اوست تمامی پر نمک محشر میباشد
در عهد و پیمان وی شعایر اسلام برقرار
از عدل وی مناظم ملت مقرر میباشد
از نتیجه اوست دوحه اسلام مثمر میباشد
وز روی اوست باغ کس معطر میباشد
فرمود تا بنای رفیعی بپا نمایند

از سایر قسمتهای مسجد ملک کرمان بعـد از تراس ها، شبستان تشریفات ترحیم مشهد های مسجد میباشد که به دور تا بدور صحن و در حوالی حیاط قرار گرفته اند و هـرکـدام به نامی زیرا: امام حسن (ع)، آقا روضه خوان حسین دانا، آیت الله آقا سیدعلی مجتهد، امام موسى بن جعفر( ع)، میرزا اسماعیل و شبستان دیلمقانی موسوم و مشهورند. البته پر اسم و رسم ترین و وسیع ترین این شبستان ها ، به عبارتی شبستان امام حسن (ع) میباشد که بسیار دارای اهمیت میباشد.

محراب
سه محراب گچ بری شـده زیـبـا نیـز از سایر نمادهای معماری اسلامی اهل ایران مسجد ملک می‌باشند. که میان ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش از زمان سلجوقی احدات گردیده اند. آنچه که هنگام ورود به حیاط، نظرهر بیننده ای را به خویش جلب اعتنا میکند، محراب درون تراس میباشد که طاق آن منقش کاری گردیده و در دو طرف محـراب دو بادگیر والا قراردارد که برای خنک نگه داشتن حیاط در تابستان تاسیس شده است.

ساختمان بلند آجری
ساختمان بلند آجری ضلع شمال شرقی مسجد ملک، از قسمتهای مهم عصر سلجوقیان برجا باقی مانده که به ساختمان بلند سلجوقی مشهور میباشد و شبیه ساختمان بلند های آجـری دیگری میباشد که از عهـد سلجوقی در نقاط دیگر جمهوری اسلامی ایران برجای باقیمانده میباشد. این ساختمان بلند در شمال شرق مسجد واقع و نصیب فوقانی آن فرو ریخته میباشد به گونه ای که فقط ۶ متر از آن مانده میباشد.

حرم امامزاده با تقوا (ع) طهران در میدان تجریش قرار تشریفات ترحیم مشهد دارد.مساحت ضریح و بقاع امام زاده پارسا حدود ۳۰۰۰ متر مربع میباشد و تحت عنوان یکی تبارک‌ترین امامزاده‌های اهل ایران شناخته میگردد. فضای امامزاده به نصیب‌های مختلفی تقسیم شد‌ه‌است که بعضی از آن ها سابق می‌باشند و بعضا دیگر در روزگار بعداز انقلاب درست شده‌اند.

تاریخچه بنای امامزاده با تقوا (ع)
امامزاده با تقوا یکی کهن‌ترین بناهای طهران میباشد و احتمال می‌رود در زمان ایلخانی (سال ۷۰۰ ه.ق) تشکیل‌شده باشد. البته داده ها دقیقی درباره اینکه نخستین دفعه چه کسی ضریح حضرت باتقوا را تشکیل داد، در مشت وجود ندارد. در تاریخ آمده میباشد که در سال ۱۲۱۰، یکی فرزندان فتحعلی سلطان قاجار به اسم هلاکو، بنای امامزاده را نوسازی کرد. کاشی‌کاری گنبد و تغییر و تحول درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی، از اقدامات هلاکو بود. اخوی دیگر هلاکو به اسم شجاع‌السلطنته نیز مسجد، حسینیه و خزینه صحن شمالی امامزاده را تشکیل داد.
در حیاط ورودی بقعه، لوح مستطیلی خشتی وجود داراست که اسم فتحعلی فرمانروا روی آن حک گردیده‌است و عمر آن به سال ۱۲۱۰ بازمی‌خواهد شد. بارگاه مشبک و نقره فام بقعه نیز به وسیله میرزا سعید خان، وزیر کارها خارجه اواخر قاجار، وقف گردیده است.

بعداز شاهزادگان قاجار امامزاده به به عبارتی صورت باقی ماند تا در سال ۱۳۳۸ خیری به اسم حسن فداکار با میزان دارایی فردی خویش، برای ترمیم گنبد امامزاده، مجدد آن را کاشی‌کاری کرد. آنگاه در سال ۱۳۶۸ گنبد به کلی تخریب و تجدید بنا شد. گنبد تازه تعالی‌خیس بود. در دهه ۸۰ نیز گلدسته‌های امامزاده در کنار گنبد قرار گرفت و باطن رواق‌ها نیز آیینه‌کاری شد.

مسجد اول‌ دارنده‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ فراوانی‌ بوده‌ كه‌ تنوع‌ تشریفات ترحیم مشهد و تفاوتهایی‌ در طرح‌ و پرداخت‌ بخشهای‌ متعدد‌ آن‌ به‌دیده‌ می خورد.
تزیینات‌ گچی بازمانده‌ از آن‌ عصر‌، بر روی‌ قوسهای دالان‌ ورودی‌ جنوب‌ غربی‌ و گوشواره‌های‌ ستونهای‌ باقی مانده از مقصوره‌ بر دو ردیف‌ در گوشۀ جنوب‌ غربی‌ و شمال‌ غربی‌، ستونهای‌ حیاط‌ شمالی‌ و ازارۀ دیوار شبستان‌ شمال‌ شرقی‌ به دست آمده‌ میباشد‌.
كتیبه‌ای‌ در نیم‌طبقۀ شبستان‌ جنوب غربی چشم‌ می گردد كه‌ احتمالاً متأخرتر از سایر گچ‌بری هاست‌.
مقایسۀ این كتیبه‌ از دید حروف و نوار تزئینی‌ آن‌ آرم‌ می دهد كه‌ با كتیبۀ محراب‌ مسجد جامع‌ نایین‌ حدوداً یكسان‌ میباشد.
در رمز در ورودی‌ و نمای‌ ستونچه‌های‌ برِ ایوان شبستان‌ غربی مسجد جامع اردستان و ردیف چراغدان‌ دالان‌ غربی‌ تزیینات آجری‌ مسجد اول‌ چشم‌ می گردد.
بیشتر تزیینات دورۀ سلجوقی‌ مسجد جامع اردستان در درون‌ شبستان‌، ذیل گنبد متمركز میباشد و گنبدخانه‌ به‌ اعتنا‌ طرحهای‌ مكتب‌ اصفهان‌ را دنبال‌ می‌كند، ازجمله‌ در تحت چشمه‌ طاقهای‌ متفاوت و منطقۀ جابجایی‌ گنبد از ۴گوش به‌ ۱۸ گوش

عناصرتزیینی به‌كارگرفته‌ گردیده‌، دربرگیرنده‌ تزیینات‌ هندسی‌ و گیاهی‌ میباشد‌. به این‌ترتیب كه‌ اصل‌ اجتناب‌ناپذیر تزیینات‌ آجری‌ نقشهای‌ هندسی‌ میباشد كه‌ از تغییر‌و تحول در نحوۀ چیدن‌ آجرها پدید میاید، همچون آجرچینی سطح ها‌ برجستۀ ذیل گنبد دو فایل‌ كه‌ بخشهای‌ متفاوت‌ را از یكدیگر مستقل می‌كند و یا این که سطح های‌ منحنی‌ تحت فیلپوشها و سكنجها را می‌پوشاند
از تمامی‌ چشمگیرتر آجركاری‌ دقیق‌ گنبد تركین‌ زیرین‌ میباشد‌ كه‌ با پوششی‌ از رنگهای‌ براق‌ ارغوانی‌، رنگ زرد و آبی رنگ‌ با نقشهای‌ لوزی‌، دلیلی‌ بر ادامۀ طریق‌آجركاری‌ در حین‌ سده‌هاست‌.
از دیگرسو عنصرها اساسی‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ را خط و شكلهای‌ گیاهی تشكیل می دهد، مانند تزیینات‌ به‌هم‌غامض‌ و درهم‌ بافته‌ای‌ كه در متن‌ كتیبۀ لبۀ زیرین‌ منطقۀ انتقالی‌ گنبد به‌دیده‌ میخورد.
از تمامی‌ معمول‌خیس تزیینات‌ اسلیمی‌ میباشد‌ كه‌ در محرابهای‌ سه‌گانۀ مسجد به‌كار گرفته‌ گردیده‌ میباشد‌ و با شاخ‌ و برگ‌ خویش، برجستگی ویژه‌ای از نازکی و زیبایی را نشانه می دهد.
این اسلیمی ها شالوده تقارنی‌ معین داشته‌، و با برگهای‌ تكراری‌ پیشرفت و گسترش‌ یافته‌، و به‌ این‌ترتیب حركت در عمق‌ را رفتار‌ كرده‌اند. بیشتر این‌ شكلهای‌ گیاهی‌ خویش طرحهای‌ هندسی‌ رخنه‌‌دار بسیار دقیق‌ را در بردارند.

معماری میدان
میدان های جمهوری اسلامی ایران با کارکرد در مقیاس تشریفات ترحیم مشهد شهر، به نوعی پیاده سازی گردیده اند که ضمن آنکه در باطن محدوده شهر مکان داشتند؛ فضاهایی می باشند که با جداره و ابنیه کالبدی کادر گردیده اند. معماری میدان دارنده کارکردهای شهری بودند و فعالیتهای شهری در پیرامون و باطن آنان وجود داشته میباشد.

نقش میدان در ساختار شهری
معماری میدان سازه بر نقش و مداقه کارکردی، به طور هندسی در هیبت مربع یا این که مستطیل بوده میباشد و به ازای این انتظام هندسی در کالبد میدانها، سطح ها جانبی پیاده سازی می گردیده‌است. جداره های همگی سطح های و احجام تشکیل دهنده محدوده گوشه و کنار، از اجزای متفاوت درست شده و از یک سو محصور به زمین و عرش و از سوی دیگر محصور به جداره ها و یا این که معابر بوده میباشد.

مضمون‌ میادین شهری در میدان های مشهور کشور ایران، چه آنهایی که سوابق ای تاریخی دارا هستند و چه آن گروه که در سالهای اخیر به باعث توسعه و گسترش شهر تاسیس گردیده اند، کلیه بیشتر تحت عنوان یک گره شهری، نقش ترافیکی دارا هستند.

این میادین با حق تقدم تسهیل جریان اتومبیل پیاده سازی گردیده اند و بعضی نیز حتی بـدون داشتن برنامه ای از پیش رقم خورده، در جریان اصلاح احوال جانور صورت گرفته اند. آنچه امروزه بیشتراز هر فرصت دیگری به دیده میاید، تغییر‌و تحول ماهوی میدانها از فضاهای مثبت، بدون نقص و دارنده امکان میباشد

برای میدان های کشور ایران مبنی بر معماری سنتی مشخصات و تعاریف مختلفی را می قدرت مطرح کرد که در ذیل به مثال هایی از آن ها اشاره میکنیم:

میهن آندلس در اسپانیا برای قرن‌ها صاحب خانه مسلمانانی تشریفات ترحیم مشهد بوده هست که از خود شاهکارهایی فراوان بر جای گذاشته‌اند. از منحصربه‌فردترین آن دستاوردها، مسجد جامع کوردوبا (Mosque of Cordoba) یا مسجدکلیسای جامع کوردوبا‌ (Mosque Cathedral of Cordoba) ‌که در شهر کوردوبا (قرطبه) (Córdoba)‌ واقع شده است. این مسجد با‌یقین یک کدام از مهمترین بنا‌های اسلامی در اروپا و سراسر فقید میباشد. با تمرکز به اینکه این بنا برای بعد از ظهر‌هایی به عنوان مسجد و برای زمان‌هایی پایین تیتر کلیسا استفاده می‌شد، به نمادی از تلفیق هنر اسلامی-مسیحی بدل گشته است. با دارالترجمه اسپانیایی کتیبه همدم باشید.

کوردوبا یاز‌دهمی شهر گرانقدر اسپانیا است که در جنوب این مرزوبوم و در حوزه‌ آندلس واقع گردیده‌است. درین شهر تاریخی که آب و هوایی گرم و دلپذیر دارااست موقتی بیشتراز 350 هزار نفر سکونت دارا هستند. کوردوبا به «قرطبه» نیز دارای اسم و رسم می‌باشد؛ نامی که از زمان حکومت امویان در اندلس به یادگار ما‌نده می باشد. درین زمان، قرطبه پایتخت حکومت بود و از آن به عنوان یکی از زیباترین شهرهای فقید خیال و خاطر می شد.

محل قرارگیری مسجد کوردوبا در قبل‌های دور منزلگاه یک محل عبادت رومی بود که ابعاد به یک کلیسای مسیحی ویزیگوت تبدیل شد. در سال 711 میلادی زمانیکه مسلمان ها، مملکت اندلس را از مسیحیان گرفتند، کلیسای ویزیگوت را به دو بخش به عنوان محلی برای عبادت هم مسیحیان و هم مسلمان ها تقسیم کردند. با این فعلا در سال 784 «امیر عبدالرحمان» دستور تخریب کلیسا را بخشید و استارت به ایجاد کرد مسجد گرانقدر کرد. این پروژه تعالی برای بیشتر از دو قرن زمان بر شد و عاقبت هنگامی که در سال 987 میلادی تکمیل شد، مسجد کوردوبا را به وسیع ترین مسجد به صورت کلی قلمرو اسلام تبدیل کرد.

به رغم نبردهاى سه گانه اى که بین مسلمین و یهود شکل داد، رسول تشریفات ترحیم مشهد پروردگار از ادامه اتحاد و عهد و پیمان با یهود خیبر نومید نبود. لذا گروهى از مسلمان ها را به آن جا فرستاد تا با اهل خیبر نیز از در مسالمت درآید؛ لیکن این اقدام به سرانجام نرسید. با آن که مورخان، این حرکت را به نام سریّه ثبت کرده و معتقدند که رسول، عبدالله بن رواحه را براى کشتن اُسیر بن رزام، فرمانده و گرانقدر یهودیان خیبر، به آن جا فرستاد، (عصفرى، تاریخ خلیفه، ص34 ؛ یعقوبى، تاریخ، ج1، ص395 و طبرسى، اِعلام الورى، ج1، ص210؛ نام این یهودى در منابع گاه اُسیر و گاه یُسیر و نام پدرش زارم، رازم و رزام ضبط گردیده‌است). دلایل و شواهد حاکى از آن می باشد که این تکان به مراد کشتن این شخصیت یهودى نبوده و کشته شدن وى اتفاقى بوده است. به نظر مى رسد که پیامبر اسلام، این مجموعه را به منظور برقرارى صلح با یهود خیبر و گفت وگو با تبارک آنان فرستاد.

در ماه رمضان سال ششم هجرت به فرستاده(ص) خبر رسید که یهود خیبر و مشرکان پیرامون آن درصدد عده آورى نیرو براى حمله به مدینه اند. رسول آفریدگار(ص) براى بررسى وضع و اوضاع خیبر، عبدالله بن رواحه و سه نفر دیگر را به این حیطه فرستاد. این شرکت مخفیانه به خیبر رفتند و مطالبى از اُسیر ـ که بعداز ابورافع به فرماندهى و ریاست خیبر گمارده شده بود ـ شنیدند. پس به مدینه برگشته، اطلاعات خود را در دست نبی گذاشتند. مدتى آن گاه (در ماه شوال) آن حضرت یاران خود را خواست و این بار جمع زیادترى را به هم پا عبدالله، روانه خیبر کرد. وقتى آنان به خیبر رسیدند، اعلام کردند که از سوى پیامبر آمده اند؛ آن‌ها از اُسیر پشتیبانی خواستند و اُسیر نیز از آنها نگهبانی خواست. آنگاه با یکدیگر دیدار کردند. او به اُسیر گفتند: در صورتیکه نزد فرستاده آیى به تو نیکى خواهد کرد و تو را به سر گروهی خواهد گماشت. اُسیر بعداز پافشارى مسلمان‌ها عهده دار شد که یار آن‌ها برود، لیکن مشاوران او گفتند محمد(صلى الله علیه وآله) کسى نیست که به بنى اسرائیل سر گروهی بدهد. اُسیر اعلام کرد: درست است، ولى ما از نزاع خسته شده ایم. آنگاه سى نفر از یهودیان را با خود یاور کرده، به سوى مدینه منش افتادند. در دوازده کیلومترى خیبر اُسیر از رفتن به نزد فرستاده پشیمان گشت و دست به چاقو توفیق، ولى عبدالله بن انیس که در ردیف او بر شتر سوار بود، پیش از آن که اُسیر حرکتى بکند ضربه اى به پایش زد و آن‌گاه او را کشت. بقیه مسلمانان هم با دیگر یهودیان مشغول شدند و تمامی را کشتند، به جز یک نفر که موفق به فرارو گریز گردید. (واقدى، المغازى، ج1، ص566؛ معافرى، سیره ابن هشام،

اما به دلایلى جنبش عبدالله براى کشتن اُسیر نبوده است: اولیه آن که هر گاه شخصى قول عدم گزند خود را تحت پا مى گذاشت و با مسلمان ها به مبارزه مى پرداخت، یا از مشرکانى بود که پیوسته براى مدینه مکر مى کرد، رسول اجازه قتل او‌را مى بخشید یا مى فرمود: که می باشد که شرّ او‌را کم کند؟(نگاه فرمایید به: المعافرى، سیره ابن هشام، ج 2، ص619، 633ـ636 و واقدى، المغازى، ص172ـ174 و 184). ولی درباره کشتن اُسیر هیچ گونه امر یا اجازه اى از رسول گزارش نشده می باشد.

ثانیاً، در منابع تاریخى تأکید گردیده‌است که کشتن مخالفان قول شکن دولت مدینه در شب، سوای اطلاع دور‌وبری ها و به صورت ناگهانى انجام شده می باشد، ولى وقتى یاران رسول نزد اُسیر رفتند، از او جانبداری گرفتند و او هم از او مدد گرفت. از آحاد گزارش ها نیز پیداست که این حرکت در روز انجام شده و هیچ شباهتى به محرمانهّه هایى که براى کشتن شورشیان انجام مى شد، ندارد.

ثالثاً، رسول در مأموریت هاى قتل دشمنان اسلام، فقط یک نفر (در چهار آیتم) و یا پنج نفر (در دو مورد) بیشتر مى فرستاد، ولى همراهان عبدالله بن رواحه در‌این حرکت سى نفر گزارش شده اند.

علامه ‏ی بزرگوار، میرزا حسین نوری، (متوفای 1320 هجری) در کتاب قیمت‏مند « نجم ثاقب »- که به فرمان میرزای تبارک، آن را نوشتن کرد و میرزای شیرازی، در تقریظ خویش، از آن ثنا فراوان کرد تشریفات ترحیم مشهد و نوشت: «برای تصحیح نظریه‏ی خویش، به این کتاب مراجعه نمایند تا از لمعان انوار هدایتش، به رمز خانه یقین و ایمان برسند» [3] ) تاریخچه‏ی احداث مسجد مقدس جمکران را به گستردن پایین آورده می باشد :

شیخ فاضل، حسن بن محمد بن حسن قمی، معاصر روحانی صدوق، در کتاب« تاریخ قم» از کتاب« مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین – از تالیفات شیخ صدوق – بنای مسجد جمکران را بدین عبارت نقل نموده است :

روحانی عفیف با تقوا حسن بن مثله‏ی جمکرانی می‏گوید :

شب سه‏روز شنبه، هفدهم ماه خوش‌یمن رمضان 393 هجری، ( [4] در سرای خویش خفته بودم که جماعتی به در سرای اینجانب آمدند . نصفی از شب قبل بود . منرا بیدار کردند و گفتند: «بلند شو و فرمان امام محمد مهدی مالک الزمان [5] ، صلوات الله علیه، را اجابت کن که ترا می‏خواند .

حسن بن مثله می‏گوید: «اینجانب، برخاستم و مهیا شدم‏» . زیرا به در سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم . درود کردم . پاسخ دادند و خوشامد گفتند و منرا به آن رده که فعلا مسجد (جمکران) می باشد، آوردند .

زیرا نیک نگاه کردم، دیدم تختی گذاشته و فرشی پسندیده بر آن تخت گسترده و بالش‏های پسندیده نهاده و جوانی سی‏ساله، بر روی تخت، بر چهار بالش، توکل کرده، پیرمردی در مقابل وی نشسته، کتابی در چنگ گرفته، بر آن جوان می‏خواند .

بیشتراز شصت مرد که بعضا لباس‏ی سپید و برخی لباس‏ی سبز بر بدن داشتند، بر گرد وی روی زمین نماز می‏خواندند .