مجله خبری تشریفات

قله ی کوه شاهزاده مسلم مرتفع ترین قله در حوزه‌ است و تشریفات ترحیم مشهد در بالای آن زیارتگاه امامزاده مسلم واقع شد‌ه‌است.در سمت شمال آن روستاهای زنبر و یری آباد، سمت غرب آن روستای قرمزین، سمت جنوب آن روستای تجره و درسمت شرق آن روستای سنگک قراردارد.

زیارتگاه شاهزاده مسلم:
شاهزاده مسلم زیارت گاهی میباشد که بالای کوهی به همین اسم درشمال روستای تجره در ۲۰ کیلومتری شهر نوبران ساوه واقع گردیده‌است.قابلیت کوهنوردی و فتح قله برای دوستداران به کوهنوردی وجود داراست و همینطور بازدید از زیارتگاه شاهزاده مسلم و طبیعت زیبای این کوه میتواند خاطره ای به یادماندنی را رقم بزند.قابل ذکر میباشد که در کنار چشمه ی این کوه اتاقکی برای مسافرین و کوهنوردان تدارک چشم گردیده که می قدرت در آنجا خستگی روش روش را از در بین موفقیت.چنانچه به قصد این کوه و کوهنوردی به آنجا عازم شدید می‌توانید با مراجعه به روستای تجره و گردش در‌این روستا مسافرت خویش را بدون نقص فرمائید.

کلاً مدل شبستانی خط سیری معمولی و سرراست را در تشریفات ترحیم مشهد دست کاربر میگذارد. تغییر و تحول شم دور و اطراف در دور و اطراف های گشوده و بسته به یک باره و سوای پیشگفتار چینی واقعه می افتد. طرح معماری آن فقط به پاسخی معمولی و مصرح به نیازهای کارکردی بسنده می نماید، که به عبارتی اقامه نماز میباشد. در اینگونه الگویی قابلیت تجربه فضایی و سلسله مراتبی برای مخاطب فراهم نمیشود و وی شم حضور در جای را به خیر تجربیات نمی نماید در شرایطی‌که که الگوی چهار ایوانی دارنده روندی غامض خیس و آرایش و پیرایش فضایی توسعه یافته تری میباشد.

با اضافه کردن تراس، خط سیر کم آب مدل شبستانی به الگویی جالب از تجربه متنوع فضایی تبدیل می شود. تغییر تحول جای از فضای گشوده و بسته از روش فیلتری نصفه گشوده به نام حیاط شکل می‌گیرد که به هر دو دور و بر قرابت داراست. همینطور دسترسی به مقدس ترین فضای مسجد یا این که به عبارتی محراب، با طی کردن سلسله مراتب و حریم بندی حادثه می افتد. وصال به فضای محراب نیاز به مهیا سازی قلبی و فرضی دارااست.

عبور از حیاط رفیع مسجد با شکوه لایتناهیش نمازگزار را به خرد بودنش در قبال بزرگی پروردگار مطلع می سازد. فضای رازآلود حیاط که بر تاثیر گستردگی بعد ها در طول، بازی های نوروفروغ و سایه طرح های پرپیچ و تاب تزیینی و مقرنس های پرابهام تاسیس شده است. شخص را از ذهن ها معاش روزانه بیرون و متوجه حضور در فضایی روضه خوان می نماید. معماری تراس این شایستگی خل وچل را ساخت می نماید تا نماز سر و نیازی باشد با تک تک وجود. این‌راه حل معمارانه چگونگی حضور در فضای معنوی مسجد را ارتقا می‌دهد، در حالی که دسترسی بی واسطه به فضای اساسی در مساجد شبستانی مجال شایستگی خل وچل را از نمازگزار می‌گیرد.

صحبت پایان درباره قسمتی از مسجدهای بلندمرتبه
گونه های شبستان مسجد و تراکم و پراکندگی هرمورد از آن ها در معماری کشور ایران دیده میشود. این محیط را می قدرت مسطح و مسقف و از هر چهار سو بسته ی تعریف‌و‌تمجید کرد که در آن نماز گزارده می‌گردد و دسترسی نمازگزاران به آن، با به کار گیری از یک یا این که یک سری درب آماده میشود. هرچند کاربست کلمه و واژه ی شبستان برای دلالت بر اینگونه فضاهایی در مسجدها، امـری دیرینه وجود ندارد و از حدود سـده ی دوازدهم هجری قمری میباشد که در متن‌ها تاریخی، واژه و کلمه ی شبستان را به معنی فضای نمازخانه ای مسجدها به شغل برده اند.

در واقع این کلمه و واژه در گذر فرصت، معانی متفاوتی به خویش گرفته میباشد؛ از جملـه سـرای زنان، حرمسرا ، گرمخانه، مکان دلگیر، خوابگاه، منزل، مکان بدون‌نور، غار ، نمازخانه ی مسجدها ، خلوت منزل. باری تمرکز این جستار بر معنای نمازخانه مسجد تعریف و تمجید شده.

مقبره امامزاده شعیب سبزوار در راس شهر واقع گردیده و وابسته تشریفات ترحیم مشهد به اواخر زمان صفوی و اوایل حکومت قاجار میباشد.امام زاده شعیب در سبزوار در نصیب مرکزی شهر و در خیابان رازی جای‌دارد. این آرامگاه دارنده بنای با شکوهی میباشد که محوطه آن از سطح خیابان در طول بالاتری مکان گرفته میباشد. قبل از تشکیل داد آرامگاه، در جای فعلی آن آرامستان همگانی سبزوار قرار داشته که در پیمان صفوی قبرستان را تخریب می نمایند و آرامگاه امامزاده شعیب را بر روی ویرانه های آن سازه می نمایند.

معماری سازه
مساحت امام زاده شعیب سبزوار نزدیک به ۵ هزار متر مربع است که ۱۰ درصد آن به حرم مهم بقعه و تربتخانه تخصیص داده گردیده‌است. در اولِ ورود به سازه از ضلع جنوبی با سردر زیبایی مواجه می شویم که به وسیله کاشی نره کاری گردیده که بر روی سردر آن، عباراتی با خط نستعلیق نگارش گردیده است. طول مقبره نزدیک به ۱۰ متر است و توسط چهار نورگیر، نور و روشنایی باطن آن حفاظت می‌شود. کف بقاع نیز سیمانی بوده که به مدل سنگ نما شغل گردیده‌است. بنای آرامگاهی امامزاده شعیب چهار حیاط کاشی کاری گردیده در چهار سمت خویش داراست. بقاع نقره کوب امامزاده در راءس بقاع قرار گرفته و دارنده ردیف های مطلا است.

گنبدی خوشگل بر روی این حرم مشاهده میشود که با کاشی تزئین گردیده است. این گنبد دارنده دو مناره خشتی معمولی میباشد که ۲۵ متر طول دارا هستند. پنج متر ابتدایی مناره ها مربعی صورت بوده و آن‌گاه به صورت هشت ضلعی پیاده سازی گردیده و انتهای آن نیز استوانه ای هیبت میباشد. پیرامون صحن بقعه ۳۵ حجره دیده میشود که محل دفن اهل یک محل ساکن بوده و از برخی نیز به عنوان زائرسرا امورد به کار گیری قرار میگیرند. به صورت کلی پلان و طرح امامزاده شعیب سبزوار را می شود به تیتر یک کدام از مدبرانه ترین نوع پیاده سازی معماری در پیمان صفوی برشمرد.

مسجد اول‌ دارنده‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ فراوانی‌ بوده‌ كه‌ تشریفات ترحیم مشهد تنوع‌ و تفاوتهایی‌ در طرح‌ و پرداخت‌ بخشهای‌ متعدد‌ آن‌ به‌دیده‌ می خورد.
تزیینات‌ گچی بازمانده‌ از آن‌ عصر‌، بر روی‌ قوسهای دالان‌ ورودی‌ جنوب‌ غربی‌ و گوشواره‌های‌ ستونهای‌ مانده از مقصوره‌ بر دو ردیف‌ در گوشۀ جنوب‌ غربی‌ و شمال‌ غربی‌، ستونهای‌ تراس‌ شمالی‌ و ازارۀ دیوار شبستان‌ شمال‌ شرقی‌ به دست آمده‌ میباشد‌.
كتیبه‌ای‌ در نیم‌طبقۀ شبستان‌ جنوب غربی چشم‌ میگردد كه‌ احتمالاً متأخرتر از سایر گچ‌بری هاست‌.
مقایسۀ این كتیبه‌ از حیث حروف و نوار دکوری‌ آن‌ نشانه‌ می دهد كه‌ با كتیبۀ محراب‌ مسجد جامع‌ نایین‌ حدوداً یكسان‌ میباشد.
در راز در ورودی‌ و نمای‌ ستونچه‌های‌ برِ ایوان شبستان‌ غربی مسجد جامع اردستان و ردیف چراغدان‌ دالان‌ غربی‌ تزیینات آجری‌ مسجد اول‌ چشم‌ میگردد.
بیشتر تزیینات دورۀ سلجوقی‌ مسجد جامع اردستان در باطن‌ شبستان‌، پایین گنبد متمركز میباشد و گنبدخانه‌ به‌ اعتنا‌ طرحهای‌ مكتب‌ اصفهان‌ را دنبال‌ می‌كند، ازجمله‌ در تحت چشمه‌ طاقهای‌ متفاوت و منطقۀ جابجایی‌ گنبد از ۴گوش به‌ ۱۸ گوش

عناصرتزیینی به‌كارگرفته‌ گردیده‌، مشتمل بر‌ تزیینات‌ هندسی‌ و گیاهی‌ میباشد‌. به این‌ترتیب كه‌ اصل‌ اجتناب‌ناپذیر تزیینات‌ آجری‌ نقشهای‌ هندسی‌ میباشد كه‌ از تغییر تحول در نحوۀ چیدن‌ آجرها پدید میاید، همچون آجرچینی سطح ها‌ برجستۀ ذیل گنبد دو فایل‌ كه‌ بخشهای‌ گوناگون‌ را از یكدیگر مستقل می‌كند و یا این که سطح های‌ منحنی‌ پایین فیلپوشها و سكنجها را می‌پوشاند
از همگی‌ چشمگیرتر آجركاری‌ دقیق‌ گنبد تركین‌ زیرین‌ میباشد‌ كه‌ با پوششی‌ از رنگهای‌ براق‌ ارغوانی‌، زردرنگ و آبی‌رنگ‌ با نقشهای‌ لوزی‌، دلیلی‌ بر ادامۀ طرز‌آجركاری‌ در طی‌ سده‌هاست‌.
از دیگرسو موادتشکیل دهنده اساسی‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ را خط و شكلهای‌ گیاهی تشكیل میدهد، مانند تزیینات‌ به‌هم‌بغرنج‌ و درهم‌ بافته‌ای‌ كه در متن‌ كتیبۀ لبۀ زیرین‌ منطقۀ انتقالی‌ گنبد به‌دیده‌ می خورد.
از تمامی‌ معمول‌خیس تزیینات‌ اسلیمی‌ میباشد‌ كه‌ در محرابهای‌ سه‌گانۀ مسجد به‌كار گرفته‌ گردیده‌ میباشد‌ و با شاخ‌ و برگ‌ خویش، برجستگی ویژه‌ای از نازکی و زیبایی را نشانه میدهد.
این اسلیمی ها شالوده تقارنی‌ مشخص و معلوم داشته‌، و با برگهای‌ تكراری‌ توسعه و گسترش‌ یافته‌، و به‌ این‌ترتیب حركت در عمق‌ را اخلاق‌ كرده‌اند. بیشتر این‌ شكلهای‌ گیاهی‌ خویش طرحهای‌ هندسی‌ شکاف‌دار بسیار دقیق‌ را در بردارند.

با تمرکز به پژوهش های انجام شده روی تغییرات مسجد جامع در تشریفات ترحیم مشهد حین های متعدد، می قدرت شیوه پیشرفت بنا را این چنین اظهار کرد:

۱. مسجد جامع اردستان درابتدا به صورت شبستانی ستون دار در یک طبقه و با پلانی نامنظم ساخته شد.

2- اولین گسترش افقی و عمودی مسجد جامع اردستان با ایجاد کرد گنبدخانه در جبهه جنوبی شکل داده می باشد

3- بعد با ساخت تراس جنوبی، ارتفاع این قسمت از سایر قسمتها بلندتر شد همچنین در این مرحله با ساخت بناهای اهالی گنبدخانه ، باز گسترش پلان در جهت قبله صورت گرفته است.

۴- آنگاه با ساخت ایوان شمالی، این جبهه نیز دارای ارتقاء ارتفاع شد ولیکن، پلان مسجد گسترشی فارغ محدوده مسجد اولیه نداشت .

۵-در مرحله آن‌گاه، در جهت شرقی مسجد، پلان و ارتفاع هر دو توسعه و گسترش یافتند.

۶-در آخرین مرحله گسترش، جبهه غربی مسجد جامع‌ اردستان‌ در پلان، در همان محدوده مسجد کهن باقی ماند و با ایجاد کرد ایوان، فقط ازلحاظ ارتفاع افزایش یافت.

براساس حفاری های انجام گرفته، سابق ترین عنصر معماری در بقایای مسجد جامع اردستان ، بخش هایی از دیوار خشتی هست که احتمالاً متعلق به بنایی از اواخر مجال ساسانی یا اوایل معماری اسلامی می باشد. تفحص های انجام شده روی روند ایجاد کرد مسجد و گذر از نقشه آل بویه به نقشه فرصت سلجوقی و پس از آن ، نماد از این دارد که معماران سلجوقی خود را موظف به رعایت قوانینی نانوشته می دانسته اند.

این چنین که در پیشرفت مسجد جامع اردستان از همان اساس و محدوده جرزهای آل بویه به کارگیری کرده و با این کار، از به هم ریختن نماهای داخلی پرهیز کرده اند.

مقبره متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) در جنوب تشریفات ترحیم مشهد و در بالاترین نقطه روستای رودک رودبار قصران در ۲۰ کیلومتری فشم, در دامنه حوزه‌ کوهستانی واقع گردیده‌است. عمر نخستین بنای بقاع متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) به قرن پنجم و ششم هجری برمی شود. حرم متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) در فهرست اثر ها تاریخی فرهنگی به جا مانده فرهنگی به تصویب رسیده میباشد . در مجاورت بقاع متبرکه امامزاده محمد باقر (ع) اطاقهایی برای اسکان زائرین تنظیم گردیده‌است.رودک یا این که رودبارَک از روستاهای دهستان رودبار قصران نصیب رودبار قصران شهرستان شمیران استان طهران کشور‌ایران میباشد. عموم رودک تات‌گویش می باشند.امامزاده محمد باقر (ع) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) میباشد. بنای فعلی و تازه ساز مقبره به مساحت ۱۵۰ متر مربع در فضایی به حجم ۵۰۰ متر مربع قراردارد.این مقبره دارنده گنبدی میباشد مخروطی صورت و شیروانی که پوششی از ورق سپید داراست. مقبره در سالهای اخیر بازسازی گردیده و ضریحی مطلا در آن نصب شد‌ه‌است.

بنای امامزاده مشتمل بر دو بخش است : بنای بقعه اساسی و اطاقهای جانبی
در بدنه فرنگی و غربی بقاع امامزاده سنگ بزرگی به اندازه ۵/۳×۴ متر و به صورت نامنظم وجود داراست که گفته می‌شود درسالیان به دور… از کوه غربی امامزاده سقوط کرده و در بدنه سازه فرو رفته میباشد و مخلوط امامزاده را تغییر و تحول داده و بعد از آن مبادرت به دیوارچینی سنگی وسیعی در بدنه کوه کرده اند و آنگاه بنای امامزاده را در حالت اتفاق افتاده تجدید بنا کرده و سامان داده اند.
در سمت راست دری که از اطاق دایره صورت به درون مقبره اساسی خط مش می‌یابد ، کتیبه ای به بعدها ۱۱۲×۳۹ سانتیمتر از سنگ مرمر بسیار بهتر وجود دارااست که در درون دیوار نصب گردیده و روی آن با خط نستعلیق در ۲۵ بیت مدح و ثنای مالک امامزاده و سال تاسیس بنای آنرا حک کرده اند . متن ابیات حک گردیده به تفصیل تحت میباشد:
این ضریح چه کسی است که از چرخ رفیعتر میباشد
خاک درش ز قدر آسمان ها مامور میباشد
دیده ستاره از پی نظاره درش
زیرا دیده ساکنین زمین سوی اختر میباشد
این نوحه کز برای طوافش به صبح و شام
سرگشته آفتاب درین چرخ اخضر میباشد
این حرم کز برای سجود درش همیشه
خم گشته ماه و قد چرخ چنبر میباشد
این مدفن محمد باقر که از شرف
گویی که می‌باشد خلدش در چاه منظر میباشد
باقر که از سود محمود احمد میباشد
باقر که از سلاله مسعود جعفر میباشد
یکباره نخل طور حرف اظهار کرد و از صریر
با زیران درش رو کلیه سخنور میباشد
لطف خداش دربرگیرنده آن قدر و نیت میباشد
ظل اش بی حد بدین امام و این بر میباشد
فتحعلی شه آنکه ز آیه‌ها کردگار
هر آیتی ز بخشش بر او مقرر میباشد
فتحعلی شه آنکه سپهرش بر آستان
سی سال پیش رفت که نگهبان این در میباشد
شاهنشهی که تیغش یاجوج فتنه را
در شیوه آئین و دیانت حایل سکندر میباشد *
زیرا پشت بر سریر رو یهدی دولتست*
زیرا روی بر مصاف نماید پشت لشکر میباشد
آنجا که قابل انعطاف اوست تمامی پر نمک جنت میباشد
آنجا که رزم اوست تمامی پر نمک محشر میباشد
در عهد و پیمان وی شعایر اسلام برقرار
از عدل وی مناظم ملت مقرر میباشد
از نتیجه اوست دوحه اسلام مثمر میباشد
وز روی اوست باغ کس معطر میباشد
فرمود تا بنای رفیعی بپا نمایند

از سایر قسمتهای مسجد ملک کرمان بعـد از تراس ها، شبستان تشریفات ترحیم مشهد های مسجد میباشد که به دور تا بدور صحن و در حوالی حیاط قرار گرفته اند و هـرکـدام به نامی زیرا: امام حسن (ع)، آقا روضه خوان حسین دانا، آیت الله آقا سیدعلی مجتهد، امام موسى بن جعفر( ع)، میرزا اسماعیل و شبستان دیلمقانی موسوم و مشهورند. البته پر اسم و رسم ترین و وسیع ترین این شبستان ها ، به عبارتی شبستان امام حسن (ع) میباشد که بسیار دارای اهمیت میباشد.

محراب
سه محراب گچ بری شـده زیـبـا نیـز از سایر نمادهای معماری اسلامی اهل ایران مسجد ملک می‌باشند. که میان ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش از زمان سلجوقی احدات گردیده اند. آنچه که هنگام ورود به حیاط، نظرهر بیننده ای را به خویش جلب اعتنا میکند، محراب درون تراس میباشد که طاق آن منقش کاری گردیده و در دو طرف محـراب دو بادگیر والا قراردارد که برای خنک نگه داشتن حیاط در تابستان تاسیس شده است.

ساختمان بلند آجری
ساختمان بلند آجری ضلع شمال شرقی مسجد ملک، از قسمتهای مهم عصر سلجوقیان برجا باقی مانده که به ساختمان بلند سلجوقی مشهور میباشد و شبیه ساختمان بلند های آجـری دیگری میباشد که از عهـد سلجوقی در نقاط دیگر جمهوری اسلامی ایران برجای باقیمانده میباشد. این ساختمان بلند در شمال شرق مسجد واقع و نصیب فوقانی آن فرو ریخته میباشد به گونه ای که فقط ۶ متر از آن مانده میباشد.

حرم امامزاده با تقوا (ع) طهران در میدان تجریش قرار تشریفات ترحیم مشهد دارد.مساحت ضریح و بقاع امام زاده پارسا حدود ۳۰۰۰ متر مربع میباشد و تحت عنوان یکی تبارک‌ترین امامزاده‌های اهل ایران شناخته میگردد. فضای امامزاده به نصیب‌های مختلفی تقسیم شد‌ه‌است که بعضی از آن ها سابق می‌باشند و بعضا دیگر در روزگار بعداز انقلاب درست شده‌اند.

تاریخچه بنای امامزاده با تقوا (ع)
امامزاده با تقوا یکی کهن‌ترین بناهای طهران میباشد و احتمال می‌رود در زمان ایلخانی (سال ۷۰۰ ه.ق) تشکیل‌شده باشد. البته داده ها دقیقی درباره اینکه نخستین دفعه چه کسی ضریح حضرت باتقوا را تشکیل داد، در مشت وجود ندارد. در تاریخ آمده میباشد که در سال ۱۲۱۰، یکی فرزندان فتحعلی سلطان قاجار به اسم هلاکو، بنای امامزاده را نوسازی کرد. کاشی‌کاری گنبد و تغییر و تحول درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی، از اقدامات هلاکو بود. اخوی دیگر هلاکو به اسم شجاع‌السلطنته نیز مسجد، حسینیه و خزینه صحن شمالی امامزاده را تشکیل داد.
در حیاط ورودی بقعه، لوح مستطیلی خشتی وجود داراست که اسم فتحعلی فرمانروا روی آن حک گردیده‌است و عمر آن به سال ۱۲۱۰ بازمی‌خواهد شد. بارگاه مشبک و نقره فام بقعه نیز به وسیله میرزا سعید خان، وزیر کارها خارجه اواخر قاجار، وقف گردیده است.

بعداز شاهزادگان قاجار امامزاده به به عبارتی صورت باقی ماند تا در سال ۱۳۳۸ خیری به اسم حسن فداکار با میزان دارایی فردی خویش، برای ترمیم گنبد امامزاده، مجدد آن را کاشی‌کاری کرد. آنگاه در سال ۱۳۶۸ گنبد به کلی تخریب و تجدید بنا شد. گنبد تازه تعالی‌خیس بود. در دهه ۸۰ نیز گلدسته‌های امامزاده در کنار گنبد قرار گرفت و باطن رواق‌ها نیز آیینه‌کاری شد.

مسجد اول‌ دارنده‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ فراوانی‌ بوده‌ كه‌ تنوع‌ تشریفات ترحیم مشهد و تفاوتهایی‌ در طرح‌ و پرداخت‌ بخشهای‌ متعدد‌ آن‌ به‌دیده‌ می خورد.
تزیینات‌ گچی بازمانده‌ از آن‌ عصر‌، بر روی‌ قوسهای دالان‌ ورودی‌ جنوب‌ غربی‌ و گوشواره‌های‌ ستونهای‌ باقی مانده از مقصوره‌ بر دو ردیف‌ در گوشۀ جنوب‌ غربی‌ و شمال‌ غربی‌، ستونهای‌ حیاط‌ شمالی‌ و ازارۀ دیوار شبستان‌ شمال‌ شرقی‌ به دست آمده‌ میباشد‌.
كتیبه‌ای‌ در نیم‌طبقۀ شبستان‌ جنوب غربی چشم‌ می گردد كه‌ احتمالاً متأخرتر از سایر گچ‌بری هاست‌.
مقایسۀ این كتیبه‌ از دید حروف و نوار تزئینی‌ آن‌ آرم‌ می دهد كه‌ با كتیبۀ محراب‌ مسجد جامع‌ نایین‌ حدوداً یكسان‌ میباشد.
در رمز در ورودی‌ و نمای‌ ستونچه‌های‌ برِ ایوان شبستان‌ غربی مسجد جامع اردستان و ردیف چراغدان‌ دالان‌ غربی‌ تزیینات آجری‌ مسجد اول‌ چشم‌ می گردد.
بیشتر تزیینات دورۀ سلجوقی‌ مسجد جامع اردستان در درون‌ شبستان‌، ذیل گنبد متمركز میباشد و گنبدخانه‌ به‌ اعتنا‌ طرحهای‌ مكتب‌ اصفهان‌ را دنبال‌ می‌كند، ازجمله‌ در تحت چشمه‌ طاقهای‌ متفاوت و منطقۀ جابجایی‌ گنبد از ۴گوش به‌ ۱۸ گوش

عناصرتزیینی به‌كارگرفته‌ گردیده‌، دربرگیرنده‌ تزیینات‌ هندسی‌ و گیاهی‌ میباشد‌. به این‌ترتیب كه‌ اصل‌ اجتناب‌ناپذیر تزیینات‌ آجری‌ نقشهای‌ هندسی‌ میباشد كه‌ از تغییر‌و تحول در نحوۀ چیدن‌ آجرها پدید میاید، همچون آجرچینی سطح ها‌ برجستۀ ذیل گنبد دو فایل‌ كه‌ بخشهای‌ متفاوت‌ را از یكدیگر مستقل می‌كند و یا این که سطح های‌ منحنی‌ تحت فیلپوشها و سكنجها را می‌پوشاند
از تمامی‌ چشمگیرتر آجركاری‌ دقیق‌ گنبد تركین‌ زیرین‌ میباشد‌ كه‌ با پوششی‌ از رنگهای‌ براق‌ ارغوانی‌، رنگ زرد و آبی رنگ‌ با نقشهای‌ لوزی‌، دلیلی‌ بر ادامۀ طریق‌آجركاری‌ در حین‌ سده‌هاست‌.
از دیگرسو عنصرها اساسی‌ تزیینات‌ گچ‌بری‌ را خط و شكلهای‌ گیاهی تشكیل می دهد، مانند تزیینات‌ به‌هم‌غامض‌ و درهم‌ بافته‌ای‌ كه در متن‌ كتیبۀ لبۀ زیرین‌ منطقۀ انتقالی‌ گنبد به‌دیده‌ میخورد.
از تمامی‌ معمول‌خیس تزیینات‌ اسلیمی‌ میباشد‌ كه‌ در محرابهای‌ سه‌گانۀ مسجد به‌كار گرفته‌ گردیده‌ میباشد‌ و با شاخ‌ و برگ‌ خویش، برجستگی ویژه‌ای از نازکی و زیبایی را نشانه می دهد.
این اسلیمی ها شالوده تقارنی‌ معین داشته‌، و با برگهای‌ تكراری‌ پیشرفت و گسترش‌ یافته‌، و به‌ این‌ترتیب حركت در عمق‌ را رفتار‌ كرده‌اند. بیشتر این‌ شكلهای‌ گیاهی‌ خویش طرحهای‌ هندسی‌ رخنه‌‌دار بسیار دقیق‌ را در بردارند.

معماری میدان
میدان های جمهوری اسلامی ایران با کارکرد در مقیاس تشریفات ترحیم مشهد شهر، به نوعی پیاده سازی گردیده اند که ضمن آنکه در باطن محدوده شهر مکان داشتند؛ فضاهایی می باشند که با جداره و ابنیه کالبدی کادر گردیده اند. معماری میدان دارنده کارکردهای شهری بودند و فعالیتهای شهری در پیرامون و باطن آنان وجود داشته میباشد.

نقش میدان در ساختار شهری
معماری میدان سازه بر نقش و مداقه کارکردی، به طور هندسی در هیبت مربع یا این که مستطیل بوده میباشد و به ازای این انتظام هندسی در کالبد میدانها، سطح ها جانبی پیاده سازی می گردیده‌است. جداره های همگی سطح های و احجام تشکیل دهنده محدوده گوشه و کنار، از اجزای متفاوت درست شده و از یک سو محصور به زمین و عرش و از سوی دیگر محصور به جداره ها و یا این که معابر بوده میباشد.

مضمون‌ میادین شهری در میدان های مشهور کشور ایران، چه آنهایی که سوابق ای تاریخی دارا هستند و چه آن گروه که در سالهای اخیر به باعث توسعه و گسترش شهر تاسیس گردیده اند، کلیه بیشتر تحت عنوان یک گره شهری، نقش ترافیکی دارا هستند.

این میادین با حق تقدم تسهیل جریان اتومبیل پیاده سازی گردیده اند و بعضی نیز حتی بـدون داشتن برنامه ای از پیش رقم خورده، در جریان اصلاح احوال جانور صورت گرفته اند. آنچه امروزه بیشتراز هر فرصت دیگری به دیده میاید، تغییر‌و تحول ماهوی میدانها از فضاهای مثبت، بدون نقص و دارنده امکان میباشد

برای میدان های کشور ایران مبنی بر معماری سنتی مشخصات و تعاریف مختلفی را می قدرت مطرح کرد که در ذیل به مثال هایی از آن ها اشاره میکنیم: