اینکه محراب چیست، همچنان از موضوعات آیتم دعوا میباشد. اولگ گرابار بر آن میباشد، که‌این عنصر را نمی اقتدار با نمادگرایی توجیه کرد. بایستی به جواب وی اعتنا کنیم که می‌گوید:
« محراب نخست احتمالا به نماد بزرگداشت تشریفات ترحیم مشهد یا این که احترام به مکان ایستادن فرستاده در منزل مدینه اش به هنگام امامت نمازگزاران بوده میباشد.»
پاره ای خیره کننده به لحاظ میرسد در شرایطی که یک اینگونه نقش نمادینی داشته باشد. چون یکی‌از خصوصیت های هنر اول اسلامی، خودداری هم ترانه آن از بکار دریافت کردن نمادها میباشد. از این نظر هنر نخستین معماری اسلامی تضاد و مغایرت چشمگیری با هنر مسیحی سده های وسط داراست.
به ذکر با جزییات بیشتر، جلوگیری از نمادپردازی مذهبی قادر است بازتابی از نفي آگاهانه ترسیم ها و آئین های مسیحی تلقی خواهد شد. تورفتگی کمانی عمیق در دیوار می توانست منزلت نوعی بت نمایشگاهی یونانی _ رومی، یا این که منزلت فردی امپراطور در کاخی دیرین باشد. اندازه محراب مسجد کوچکتر از نوع کلیسای مسیحیت بود. در واقع مذبح کلیسای مسیحی، صورت خرد گردیده محراب مسجد میباشد.
ولی محراب سازی نیاز مطلق هر مسجد به شمار نمی رود. البته شکی وجود ندارد که مساجد نخستین که آن را نداشتند، تا حدی ناقص تلقی می شدند. زمانی این عنصر شالوده ریزی شوید، حکم علامت چندان پررنگ ای از عبادت را یافت که در آتی نیز وجود آن ضمانت شد. به این ترتیب مسجد به زودی محلی برای تزئینات استادکارانه با معرق و مرمر و دیگر مصالح لاکچری بدل شوید. محراب با تورفتگی در دیوار رو به قبله و بیشتر با تزئینات فراوان یاور بوده میباشد. شایع ترین دلیلی که برای وجود آن آورده شده میباشد. اینست که جهت برگزاری صفوف نماز را مشخص و معلوم می نماید.
اما گرابار بر این یقین میباشد که بدین دلایل، این توجیه غلط میباشد:
– یک کدام از اینکه، در هیچ یک از مساجد نخستین وجود نداشت.
– همواره قسمت های کالبدی مسجد در راستای قبله ساخته می‌شد و نیازی به یک علامت دیگر عدم وجود.
– از بیشتر نقاط مسجد نمی قدرت محراب مسجد را روءیت کرد، و بعد ها آن تناسبی با کارکردی که برای آن شمرده گردیده، تناسبی ندارد.
به گفته گرابار برخی نویسندگان توجیه دیگری را ارائه کردند که طرح محراب، خصوصیت شاهانه ای بود که به ساختمان مساجد وارد شد، تا رده خلیفه یا این که نماینده او‌را در مسجد متمایز نماید.
اما این توجیه هم چندان گزینه تایید وی وجود ندارد. به دلیل آن که این عنصر به طور خصوصیت خویش به خودی همه مساجد، و خیر مساجد اساسی و قانونی در آمد. اما دیدگاهی که خویش گرابار درباره پیدایش آنان ارائه می نماید، این میباشد که محراب معنایی نمادین دارااست و پیدایش آن با غرض یاد آوری حضور رسول تحت عنوان او‌لین امام مسلمین میباشد. زیرا اول توشه در مسجدهای اموی مدینه ساخته شد. در به عبارتی جایی که نبی در منزل مهم خویش هنگام امامت یا این که وعظ، بر حسب عادت در آنجا می ایستادند.
در بعضی مساجد محراب را پاره ای گود کرده اند، تا نماز امام جماعت ذیل خیس از جای نمازگزاران قرار گیرذ، انگیزه این عمل این میباشد که که محل ایستادن امام نباید رفیعتر از محل ایستادن نماز گزاران باشد. براین اساس، گودتر و زیر خیس از سطح مسجد ساخته می‌گردد و فلسفه این حکم را رعایت خضوع و خشوع امام جماعت نسبت به نمازگزاران دانسته اند.
اینکه محراب چیست، همچنان از موضوعات آیتم دعوا میباشد. اولگ گرابار بر آن میباشد، که‌این عنصر را نمی اقتدار با نمادگرایی توجیه کرد. بایستی به جواب وی اعتنا کنیم که می‌گوید:
« محراب نخست احتمالا به نماد بزرگداشت تشریفات ترحیم مشهد یا این که احترام به مکان ایستادن فرستاده در منزل مدینه اش به هنگام امامت نمازگزاران بوده میباشد.»
پاره ای خیره کننده به لحاظ میرسد در شرایطی که یک اینگونه نقش نمادینی داشته باشد. چون یکی‌از خصوصیت های هنر اول اسلامی، خودداری هم ترانه آن از بکار دریافت کردن نمادها میباشد. از این نظر هنر نخستین معماری اسلامی تضاد و مغایرت چشمگیری با هنر مسیحی سده های وسط داراست.
به ذکر با جزییات بیشتر، جلوگیری از نمادپردازی مذهبی قادر است بازتابی از نفي آگاهانه ترسیم ها و آئین های مسیحی تلقی خواهد شد. تورفتگی کمانی عمیق در دیوار می توانست منزلت نوعی بت نمایشگاهی یونانی _ رومی، یا این که منزلت فردی امپراطور در کاخی دیرین باشد. اندازه محراب مسجد کوچکتر از نوع کلیسای مسیحیت بود. در واقع مذبح کلیسای مسیحی، صورت خرد گردیده محراب مسجد میباشد.
ولی محراب سازی نیاز مطلق هر مسجد به شمار نمی رود. البته شکی وجود ندارد که مساجد نخستین که آن را نداشتند، تا حدی ناقص تلقی می شدند. زمانی این عنصر شالوده ریزی شوید، حکم علامت چندان پررنگ ای از عبادت را یافت که در آتی نیز وجود آن ضمانت شد. به این ترتیب مسجد به زودی محلی برای تزئینات استادکارانه با معرق و مرمر و دیگر مصالح لاکچری بدل شوید. محراب با تورفتگی در دیوار رو به قبله و بیشتر با تزئینات فراوان یاور بوده میباشد. شایع ترین دلیلی که برای وجود آن آورده شده میباشد. اینست که جهت برگزاری صفوف نماز را مشخص و معلوم می نماید.
اما گرابار بر این یقین میباشد که بدین دلایل، این توجیه غلط میباشد:
– یک کدام از اینکه، در هیچ یک از مساجد نخستین وجود نداشت.
– همواره قسمت های کالبدی مسجد در راستای قبله ساخته می‌شد و نیازی به یک علامت دیگر عدم وجود.
– از بیشتر نقاط مسجد نمی قدرت محراب مسجد را روءیت کرد، و بعد ها آن تناسبی با کارکردی که برای آن شمرده گردیده، تناسبی ندارد.
به گفته گرابار برخی نویسندگان توجیه دیگری را ارائه کردند که طرح محراب، خصوصیت شاهانه ای بود که به ساختمان مساجد وارد شد، تا رده خلیفه یا این که نماینده او‌را در مسجد متمایز نماید.
اما این توجیه هم چندان گزینه تایید وی وجود ندارد. به دلیل آن که این عنصر به طور خصوصیت خویش به خودی همه مساجد، و خیر مساجد اساسی و قانونی در آمد. اما دیدگاهی که خویش گرابار درباره پیدایش آنان ارائه می نماید، این میباشد که محراب معنایی نمادین دارااست و پیدایش آن با غرض یاد آوری حضور رسول تحت عنوان او‌لین امام مسلمین میباشد. زیرا اول توشه در مسجدهای اموی مدینه ساخته شد. در به عبارتی جایی که نبی در منزل مهم خویش هنگام امامت یا این که وعظ، بر حسب عادت در آنجا می ایستادند.
در بعضی مساجد محراب را پاره ای گود کرده اند، تا نماز امام جماعت ذیل خیس از جای نمازگزاران قرار گیرذ، انگیزه این عمل این میباشد که که محل ایستادن امام نباید رفیعتر از محل ایستادن نماز گزاران باشد. براین اساس، گودتر و زیر خیس از سطح مسجد ساخته می‌گردد و فلسفه این حکم را رعایت خضوع و خشوع امام جماعت نسبت به نمازگزاران دانسته اند.
معماری کاخ هشتپردیس اصفهان